މ. ބާރަނާގޭ ޙަސަން މުޙައްމަދުގެ
ވާހަކަ ލިޔުމަށް ތަންހޯދުމުގެ ގޮތުން އެހެން ތަޢާރަފަކަށް އަޅުގަނޑު ޖެހިލާނަމެވެ.
އެގޮތުން "ދައިގެބޯ" މިޖުމަލައަކީ "ދައިގެ ބަތުން" ނަގާފައިވާ
ޖުމްލައެކެވެ. ދައިގެ ބަތަކީ، ތެލީގެ ފުލުގައި ތަތްލާފައި ހުންނަ ބަތަށް ކިޔާ ނަމެކެވެ.
ތަތްލާފައި ހުންނަ ފަރާތް ހުންނަނީ، މުށިކުލަ ނުވަތަ ކަޅުރަތް ކުލައެއްގައެވެ. ބައެއް
ފުށްތައް ކަޅު އަދި ހުދު ކުލައިގައިވެސް ހުންނާނެއެވެ. ހަވަރުތިނަދޫ މީހުން ވަނަމަކަށް
ޙަސަންފުތަށް ކިޔަނީ "ދައިގެބަތެ ބޮލާ" އެވެ. އެމީހުން އެގޮތަށް ކިޔުމުން
"ގޮޅާބޯ" އޭ ކިޔައި އެމީހުންނަށް ޙަސަންފުތު ރައްދު ދެނީއެވެ. "ގޮޅާބޯ"
އޭ ކިޔުމުގެ އިތުރަށް ހަޑިހުތުރު ބަހުން އެޖުމްލަ އަވަގުރާނަ ގޮތަށްވެސް އޭނާ ގޮވައެވެ.
ޙަސަންފުތުގެ ޒުވާން ޢުމުރުގައި
އޭނާ ރައްޓެހިވީ، އެދުރުބޭގެ ޖަމީލާއާ އެވެ. ނަމަވެސް އެކަން ވާގޮތެއް ނުވުމުން އޭގެފަހުން
ޙަސަންފުތު ހުންނަނީ ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް ހަމަނުޖެހޭ ގޮތެއްވެ، އަވަސް އަވަހަށް ރުޅިގަދަވާ
ގޮތް ވެފައެވެ.
"ސިޔާސީ ކެންސަރ"
މިނަމުގައި ހ. ނަވާގަން ޢަލީ މޫސާ ދީދީ ލިޔުއްވާފައިވާ ފޮތެއްގައި މިޙަސަންފުތާއި،
ވަކަރުގޭ ކުދީންނާއި ގުޅުވާފައިވެއެވެ. ނަމަވެސް ވަކަރުގޭ ކުދީންނާއި ޙަސަންފުތާއި
ގުޅުންހުރިހެނެއް އަޅުގަނޑަކަށް ހީއެއްނުވެއެވެ. ވަކަރުގޭ ކުދީން އުފެދުނީ ގަލޮޅުގޭ
ޢަލިދޮށިމޭނާ ކިލެގެފާނު ވަކަރު ވިއްކާ ގޭގައި، މަގުމައްޗަށް ދޫވެފައިތިބޭ އެކަނިވެރި ކުދީން ނިދަން ފެށުނު
ހިސާބުންނެވެ. އެވަކަރުގެއަކީ، ނާދިއްތަމައްދުނު، މިހާރު ކީރިތި ޤުރުއާނާ ބެހޭ މަރްކަޒު
އެހުރި ތަނުގައި ހުންނަ ލަކުޑި ވިއްކާ ލަކުޑި ހަރުގެއެކެވެ. އަވަށު މައިޒާންތައްވެސް
އެފަދަ ކުދީން ނިދަން ބޭނުން ކުރެއެވެ.
މީލާދީން 1957 ވަނަ އަހަރު ވެލާނާގޭ
އިބްރާހިމް ނާސިރަށް ބޮޑުވަޒީރުކަން ލިބިވަޑައިގަތުމުން ވަކަރުގޭ ކުދީންގެ ނަމުން މަޝްހޫރު
ވެފައިތިބޭ ކުދީން (އުނގަންނައިދީ، މަސައްކަތްތެރިކަން ދަސްކޮށްދޭން) ގެންދިޔައީ މާލެއަތޮޅު
ކާށިދޫއަށެވެ. މާލެއަތޮޅު މާފުށީގައި "ކުޑަކުދީންގެ އިޞްލާޙިއްޔާ" ޤާއިމުކޮށް
އެތަނަށް އެކުދީން ބަދަލުކުރެއްވީ ނޮވެމްބަރ 10، 1979 ގައެވެ. އެތާރީޚުގައި އެތަން
ހުޅުވައިދެއްވީ، ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ އަލްއުސްތާޒް މައުމޫނު ޢަބްދުލްޤައްޔޫމެވެ.
ހުވަދުއަތޮޅު ހަވަރުތިނަދޫން
މީހުން ބާލުއްވައި އެރަށް ފަޅުކުރެއްވުމުން ޙަސަންފުތުގެ ޢާއިލާ ހިޖުރަކުރީ އެއަތޮޅު
ކޮލަމާފުއްޓަށެވެ. ހަވަރުތިނަދޫން މީހުން ބޭލުއްވުމުގެ ކުރީން ޙަސަންފުތުގެ ބައްޕައާއި، ބޭބެ ނިޔާވެއްޖެއެވެ.
ހަސަންފުތުގެ މާލެއަށް ހިޖްރަކުރީ ދެވަނަ ފަހަރަށް ހަވަރުތިނަދޫގައި މީހުން އާބާދުކުރުމުން
އެރަށްގޮސް އެރަށުގައި އަހަރުތަކެއް ވަންދެން ދިރިއުޅުމަށްފަހުއެވެ. ހަވަރުތިނަދޫގައި
އުޅުނު ދުވަސްވަރު ގިނައިން ކައިބޮއި އުޅެނީ މޫސަބެއްޔަގެ (ގުލްދަސްތާގެ) ގެއިންނެވެ.
ހަސަންފުތަކީ، ހުވަދުއަތޮޅު ހަވަރުތިނަދުއަށް އުފަން މީހެކެވެ. މަންމައަކީ އެރަށު ކައިދާދިޔެއެވެ.
މީލާދީން 2005 ވަނަ އަހަރު ޚާއްޞަ
އެހީއަށް ބޭނުންވާ މީހުންގެ މަރުކަޒުގެ ވަޒީފާއަށް އަޅުގަނޑު ދިޔައިރު، ހަސަންފުތު
ހުރީ އެތަނުގައެވެ. އޭނާގެ ވާހަކަ އޭނާ ކިޔައިދިނެވެ. މަންމައަކީ ހަވަރުތިނަދޫ މީހެކެވެ.
މަންމައާއި އެއްބަނޑު މީހުން ކޮލަމާފުށީގައިވެސް ތިބެއެވެ. ބައެއް މީހުންނަކީ، ޝަފީޤާއި،
ޝަފީޤުއެވެ. އެމީހުން މިހާރަކު ނޭނގެއެވެ. މ.ބާރަނާގޭ ވަޙީދާއި މ.ސްލިޕްވޭ މީހުންނަކީވެސް
ތިމާގެމީހުން ކަމަށް އޭނާ ބުނެއެވެ.
ހަސަންފުތު ރުޅި އަތުވެދާނެހެން
ހީވާތީ، ވަރަށް ދުރުދުރުން ފަށައިގެން "ގޮޅާބޯ" ކިޔަނީ ކީއްވެގެންހޭ އަހާލުމުން
ހިނިއަސްފައި އިނދެ ބުނީ، އެކަން ވީގޮތަކީ، ކުޑައިރު ބޭބެ އަލިފާންގަނޑަކަށް ވެއްޓި
ބޯ ވަރަށްބޮޑަށް ފިހި، ފަހުން ބޯ ހުންނަނީ މުށި ކުލައާއި ހުދު ކުލައިގައެވެ. އިސްތަށި
ނުފަޅައެވެ. އެހެންވެ، ހަވަރުތިނަދޫ މީހުން ބޭބެއަށް ކިޔާ ނަމަކީ، "ދައިގެބަތެ
ބޮލާ" އެވެ. އެގޮތަށް ކިޔަނީ، ދައިގެބަތުގެ (ވާބަތުގެ) ކުލައިގައި ބޯހުންނާތީއެވެ.
ބޭބެ މަރުވުމުން ހަވަރުތިނަދޫ
ޗާންދު މުޙައްމަދު ރަޝާދު (ނާއިބު ރަޝާދު) "ދައިގެބަތެ ބޮލާއޭ" ސަމާސާއަށް
ކިޔުއްވަން ފެއްޓެވީ އަޅުގަނޑަށެވެ. ހަމަ އެއާއެކު އޭގެފަހުން އެރަށު މީހުންވެސް އަޅުގަނޑާ
ދިމާއަށް އެނަން ކިޔަން ފެއްޓީއެވެ. ޢާއްމުކޮށް އެގޮތަށް ކިޔަން ފެށުމުން އެކަމާ ވަރަށްބޮޑަށް
ރުޅިއައިސް "ގޮޅާބޯ" އަދި މިނޫންވެސް އަވަގުރާނަ ގޮވައި، ހަޑިހުތުރުބަހުން
ރައްދުދީ އެހެން ކިޔާ މީސްމީހުންނާ ދިމާއަށް ގާއުކައި، ހުސްފަޔާ ފަހަތުން ދުވެ، ދުލަށް
އައިހާ ހުތުރުއެއްޗެއް ގޮވަން ފެއްޓީއެވެ. ފަހުން މާލެއަށް އައުމުން، މާލޭ މަގުމަތީގައި
އުޅޭ މީހުންވެސް "ދައިގެބޯ" "ގޮޅާބޯ" އޭ، ގޮވަން ފެށީއެވެ. ހީވާގޮތުން
މާލޭ މަގުމައްޗަށް އެނަން ތަޢާރަފުކުރީ ހަވަރުތިނަދޫ މީހުންނެވެ. މާލޭ މަގުމަތީގައި
މިގޮތަށް އުޅެންފެށުމުން، ފަހުން އަޅުގަނޑު ފޮނުވީ ގުރައިދޫ މަރުކަޒަށެވެ. މިހާރު މިތަނަށް
ހައެއްކަ ފަހަރަށް ފޮނުވައިފިއެވެ.
ދެވަނަ ފަހަރަށް އަޅުގަނޑާއި،
ޙަސަން ފުތު ބައްދަލުވީ މާލެއިންނެވެ. އޭނާ އޭރުހުރީ ދޫކޮށްލާފައެވެ. އަޅުގަނޑު މަސައްކަތްކުރަނީ
ވެލްފެއަރގައި މާލޭގައެވެ. އޭގެފަހުން އެހެން ދުވަހެއްގައި ޙަސަންފުތު ވެލްފެއަރއަށް
އައިސް އަޅުގަނޑުގާތު ބުނީ، އޭނާ ގުރައިދޫ މަރުކަޒަށް ފޮނުވާދޭށެވެ. އެތަނަށް ދާން
ބޭނުންވަނީ ކީއްވެހޭ އަހާލުމުން ބުނީ، ވަހީދުވެސް ވަރަށް ހެޔޮކަމަށާއި، ނަމަވެސް އަބަދު
ގޭގައި ނޯވެވޭނެ ނޫންހޭ؟ މަގުމައްޗަށް ނިކުތީމާ ފެންނަހާ ބަޔަކު "ގޮޅާބޯ"
"ދައިގެބޯ" އޭ ގޮވައި، ދިމާކުރަނީ ކަމަށާއި، ދެން ރުޅިގަދަވެ، މާލޭ މަގުމަތީގައި
ކުރީގެ ގޮތަށް ދުވެއުޅެނީ ކަމަށާއި، މިހާރު ޢުމުރުންވެސް ވަރަށް ދުވަސްވެއްޖެޔޭ، މިގޮތަށް ހަޅޭއްލަވަމުން
އުޅޭހާ ވަރެއް ގަޔަކުވެސް ނެތޭ، މަރުކަޒުގައި ހުންނައިރު ވަރަށްފަސޭހައޭ، އެތަން ވަރަށްރަނގަޅޭ،
އެހެންވެ ދާން ބޭނުންވަނީ ކަމަށެވެ.
އެފަހަރު (2007 ގައި) މަރުކަޒަށް
ފޮނުވީ އޭނާ އެދިގެންނެވެ. 2010 ވަނަ އަހަރު (ދެވަނަ ފަހަރު) ޚާއްޞަ އެހީއަށް ބޭނުންވާ
މީހުންގެ މަރުކަޒަށް އަޅުގަނޑު ދިޔައިރު އަލްމަރުޙޫމް ޙަސަންފުތު ހުރީ އެތަނުގައެވެ.
އޭނާއަށް މާތްﷲ ރަޙުމަތްލައްވާށި!
ގޮޅާބޮލާ، ގޮޅާއުނބު، ގޮޅާދާނި، އެއީ ހުވަދުއަތޮޅު މީހުން ޢާއްމުކޮށް ބޭނުންކުރާ ނަންނަމެވެ. އަބަދުވެސް މީހަކު އެކައްޗެއް ކިޔާނަމަ، އެމީހަކާ ދިމާއަށް "ދައިގެބޯ" "ގޮޅާބޯ" ކިއުމަކީ، ހަވަރުތިނަދޫ މީހުންގެ މެދުގައި ވަރަށްޢާއްމު ކަމެކެވެ. އަދި ހަމަ އެހެންމެ މީހެއްގެ އަގުވައްޓާލައި، ދެރަކޮށް، އެމީހާ ނިކަމެތިކޮށްލަން ބޭނުންވިއަސް އެމީހަކާ ދިމާއަށް މިޖުމްލަ ބޭނުންކުރެއެވެ.
މިހެންވެފައި ވަނިކޮށް، މީލާދީން 2000
ގެ އަހަރުތަކުގައި ރާއްޖޭގެ މަސްރަޙަށް ގެނައި ސިޔާސީ ހަލަބޮލިކަމުގެ ތެރޭގައި ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ
އަލްއުސްތާޛު މައުމޫން ޢަބްދުލްޤައްޔޫމް ގދ.ތިނަދޫއަށް ވަޑައިގެން ތަރައްޤީގެ ބައެއް
މަޝްރޫޢުތައް އިޢުލާން ކުރެއްވުމުން، ތިއީ "ގޮޅާބޯ"އޭ، އަބަދުވެސް ކިޔާނީ
އެކައްޗެކޭ، އެއްކަމެއްވެސް ނުކުރެވޭނެޔޭ، މިއަދާ ހަމަޔަށްވެސް އެއްވެސްކަމެއް ނުކުރެޔޭ،
ކިޔައި މިޖުމްލަ (ގޮޅާބޯ) ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާއަށް ނިސްބަތްކުރީ އެރަށު މީހުންނެވެ.
މިޖުމްލަ ފުރަތަމަ ބޭނުންކުރީވެސް އަޅުގަނޑުގެ ވަރަށްގާތް މީހެކެވެ. ކޮންމެއަކަސް ހަމަ
އެއާއެކު، އޭރުގެ ސަރުކާރުގެ އިސް ވެރީންނާއި، ސަލާމަތީ ބާރުތަކަށްވެސް މިޖުމްލަ ރައްދުކޮށް
އެގޮތަށް ގޮވައި ހަޅޭއްލަވަން ފެއްޓީއެވެ.
ޙަސަންފުތޭ ގޮވާލުމުން، ހިނިއައިސް އޯއިއެކޭ ބުނެ ޖަވާބުދޭ ޙަސަން މުޙައްމަދު ނިޔާވީ ޚާއްޞަ އެހީއަށް ބޭނުންވާ މީހުންގެ މަރުކަޒުގެ ބެލުމުގެ ދަށުގައި ގުރައިދޫގައި ހުއްޓައެވެ. އޭނާގެ ދަރިން ނުތިބެއެވެ. ޙަސަންފުތާ މެދު އެގޮތަށް ކަންކަން ދިމާވުމުގައި މުޖުތަމަޢުގެ ދަވްރެއް އޮތްކަމަށް އަޅުގަނޑުދެކެމެވެ. (ނިމުނީ)
------------
ލިޔުއްވީ:
ޢަލީ ނަޞީރު ޒޫރިޔާގެ/ މަޑަވެލި
9 އޯގަސްޓް 2014މ.